رفتار دیپلمات ها و دیپلماسی
امیر رضا شرکت
وظايف و مأموريتهاي وزارت امور خارجه كشورمان در برهه كنوني اهميتي بيش از پيش يافته و در نتيجه حساسيتها روي عملكرد دستگاه ديپلماسي دو چندان شده است. مردم حق دارند كه تمام حركات و سكنات ديپلماتهاي خود را زير نظر بگيرند. رسانهها هم از چنين فرصتهايي براي تهيه مطالب توصيفي يا عنوانهاي داغ مورد توجه مردم بسادگي نميگذرند. شايد بد نباشد به اين موضوع از زاويه حرفهاي نگاهي بيندازيم.
رفتار و منش ديپلماتيك از ديرباز تاكنون تابع تشريفات، مقررات و اصولي بوده است. مبناي كلي اين اصول را در چند نكته ميتوان خلاصه كرد، از جمله؛ برابري ذاتي دولتها و احترام متقابل، رعايت نزاكت و احترام متناسب ميزبان و ميهمان، رعايت سطح و شأن هر يك از طرفهاي رابطه، تعيين وظايف كارگزاران مراسم و تشريفات به شكلي كه مانع از سوء تفاهمات شود و بالاخره تسهيل وظايف نمايندگي براي ديپلمات ها.
فرهنگ عمومي و قواعد رفتاري در مناسبات ديپلماتيك و بين دولتها معمولاً رسميتر از شرايط مشابه خود در فضاي ملي (داخل كشور) بوده و هست. ولي همان طور كه فرهنگ و رفتار در داخل جوامع ملي و شهري در طول قرنها و سالها تحول يافته است، آداب و رفتار ديپلماتيك هم دستخوش تحول شدهاند. جهت كلي اين تغييرات از رفتارهاي پيچيده و اشرافي به سوي رفتارهاي ساده و مردمي بوده است. ناديده گرفتن تحولات رفتاري مورد بحث، مباني نادرستي براي تحليل به دست خواهد داد. مثالهاي زيادي از جمله تحول مفهوم لباس رسمي، تغيير موارد پوشيدن لباس رسمي، نحوه حضور، قيام و قعود در مقابل مقام همتراز يا مقام بالاتر و از اين قبيل قابل ذكر است كه از حوصله اين گفتار بيرون است.
با وجود اهميت امر تشريفات و رفتارها در مناسبات بينالمللي، اينكه گاه ناظران روابط ديپلماتيك ميكوشند از خلال يك عكس از جلسه مذاكره يا چند ثانيه فيلم از كار ديپلماتها قضاوتهايي در خصوص نوع رابطه طرفهاي مذاكره ارائه دهند ميتواند گمراهكننده باشد. واقعيت آن است كه سياستمداران و ديپلماتها در تمامي موقعيتها موظف به رعايت يك نوع تشريفات نيستند. مذاكرهكنندگان هم مثل هر كس ديگر هنگام «كار» ممكن است (براي مثال) كت خود را در بياورند، چاي بنوشند، در اتاق يا بيرون از اتاق قدم بزنند و عمداً از فضاي رسمي خارج شوند. شايد مردم عادي و رسانهها صحنه ريختن چاي توسط يك وزير براي كارشناس هيأت خود يا هيأت مقابل در خلال مذاكرات را نديده باشند، ولي اين اتفاقي است كه مكرر ميافتد و موضوعي غير عادي نيست.
همانطور كه اصول رفتاري مردم عادي امروز با ۳۰ سال پيش فرق ميكند، سياستمداران و به تبع ايشان ديپلماتها هم اصرار ندارند در تمامي موارد و موقعيتها رفتار مطابق «پروتكل» از خود نشان دهند و اين الزاماً به معناي ناآگاهي، بياحترامي به مخاطب يا خودكم بيني نيست. به علاوه قضاوت درباره رفتار هر كس نيز با توجه به فرهنگ جامعه خود او صورت ميگيرد. در فرهنگ اروپا و امريكا پا روي پا انداختن (در شكل طبيعياش) زننده نيست. نزد ما ايرانيان هم چنين نيست.
پوشيدن پيراهني با آستين بالازده توسط رئيس جمهوري يك كشور امريكاي لاتين هنگام گردش يا حضور ميان مردم عادي به همراه رئيس جمهوري كشور ميهمان از نظر پروتكلهاي بينالمللي تعجبي بر نميانگيزد. همانقدر كه ساده لوحي و ناديده گرفتن بيادبي طرف مقابل بد است، سختگيري بيجا و تفسير بدبينانه هر حركت طرف مقابل هم ما را به نداشتن اعتماد به نفس متهم ميكند. سخن از بياهميت بودن رفتارهاي ديپلماتيك نيست. ولي اين گفتار همگان را به دقت درباره امري مهمتر از تشريفات و لباس و نشست و برخاست فرا ميخواند.
نخستين وظيفه ديپلمات برقراري ارتباط است. ارتباطي كه هدف آن تأمين منافع ملي كشور از جمله امنيت، ثروت، آوازه و احترام است. تفسير كوچكترين حركات و سكنات يك مقام ديپلماتيك ممكن است «سوژه» خوبي براي عكاسان خبري باشد، ولي نبايد مايه تحليل افراطي قرار گيرد. در جريان مذاكرات ايران و امريكا كه مورد حمايت رسمي نظام جمهوري اسلامي قرار گرفته، نشستن يا قدم زدن دو وزير خارجه اهميت عمدهاي ندارد.
مهم منافع و امتيازاتي است كه رد و بدل ميشوند. ديپلماتها به ندرت بدون بررسي مفصل و پيشبيني مواضع خود و طرف مقابل به تبادل امتياز ميپردازند، ولي آنها هم انسانند و تحت تأثير منطق و عواطف انساني قرار ميگيرند.
به همين دليل است كه مذاكرهكننده حرفهاي ميكوشد قبل از هر چيز با طرف مقابل خود ارتباط كلامي و عاطفي برقرار كند. اين ارتباط مقدمه تعامل انساني و ايجاد مفاهمه در جهت انجام وظايف ديپلماتيك است. وانگهي حتي اگر قدم زدن دو وزير خارجه واقعاً با هدف ارسال پيامي ديپلماتيك (مثبت بودن فضاي مذاكرات) بوده باشد با توجه به اثر خارجي آن يعني تأثيري كه اين حركت بر روحيه دشمنان ملت ايران، از جمله تندروهاي امريكايي و البته صهيونيستها از يك سو و دوستان ملت ايران از سوي ديگر ميگذارد، اين نكته نبايست مورد مناقشه در داخل قرار گيرد. وظيفه يك ديپلمات پيش از هر چيز در رابطه با «ديگران» و در خارج از مرزها، در ميدان فرهنگهاي ديگر، تعريف ميشود.
واضح است كه وظيفه وزير خارجه كشورمان پيشبرد مذاكرات مورد تأييد رهبري و مجلس و تضعيف موضع دشمنان ايران در افزايش ظرفيت ايران هراسي براي رسيدن به حداكثر امتيازات ممكن است و بهرهبرداري از هر شيوه و فرصت در اين مسير بر همين اساس ارزيابي خواهد شد. ارزيابي رفتارهاي ديپلماتيك توسط كارشناسان روابط بينالملل و ديپلماتها انجام ميشود و مهم است. مردم و اصحاب رسانه نيز در رصد كردن و تفسير رفتار ديپلماتهاي كشورشان آزادند. ولي فراموش نكنيم كه آن چه در پايان مذاكرات براي ملت ميماند نه تعارفات و تشريفات، بلكه نتيجه مذاكرات است.
منبع: يادداشت دوم روزنامه ايران
www.irna.ir
