تقدم در تشريفات چیست؟
نگارنده: محمد علی معصومی
تعريف تقدم- تقدم به معناي جلوتر بودن يك فرد نسبت به فرد ديگري است، تقدم رسمي يعني جلوتر بودن يك مقام رسمي نسبت به يك مقام رسمي ديگر است و تقدم ديپلماتيك نوعي از تقدم است كه بين اعضا و هيأت‌هاي ديپلماتيك معمول مي باشد.
الف: اهميت تقدم در تشريفات
تقدم در حكم الفباي تشريفات است و در گردهم یي ها، كنفرانس‌ها و جلسات رسمي و حتي در زندگي روزمره رعايت تقدم حیز كمال اهميت مي‌باشد و عملاً بدون رعايت اصول تقدم هيچ جمع رسمي را نمي‌توان در محلي گرد آورد. رعايت تقدم بخصوص در اجتماعات ديپلماتيك بسيار ضروري است و عدم رعايت آن و يا عدم اجراي صحيح آن مي‌تواند باعث اعتراض اعضاي هيأت‌هاي ديپلماتيك شود.
در زندگي روزمره و در جمع هاي خانوادگي رعايت تقدم در مورد افراد مسن و شخصيت هاي برجسته رعايت و بطور معمول صدر يا بالاي مجلس در اختيار آنان قرار مي‌گيرد و مراسم با اجازه افراد بزرگتر فاميل آغاز و خاتمه مي‌يابد. اين اصول در جمع هاي رسمي تابع مقررات و ضوابط خاص خود مي‌باشد و در هر مراسمي اعم از ضيافت ها و مراسم افتتاح يا اختتام، جشن‌ها و يا عزاداري‌ها ضرورت رعايت تقدم محسوس مي‌باشد و يكي از دغدغه هاي اصلي برگزار كنندگان مي‌باشد.
با توجه به اصل تساوي حاكميت دولت ها در كنفرانس ها و مجامع بين‌المللي و در اجتماعات ديپلماتيك رعايت اصول تقدم حیز كمال اهميت است و مسؤولان تشريفات مي‌بايست به دقايق اين اصول واقف بوده و به رعايت آن همت گمارند، بدين منظور داشتن يك فهرست تقدم امري ضروري است ضمن اينكه اين فهرست براي هر جمعي متفاوت بوده و به تناسب مقام ميزبان و ميهمان مي‌بايست نسبت به تنظيم آن اقدام نمود.
در كشورهاي مختلف بنا به نوع رژيم حكومتي و حاكميت سيستم پارلماني و یا غیر پارلمانی، نوع تقدم متفاوت است،ولي در هر صورت تنظيم فهرست تقدم از اولين وظایف ميزبان در هر جمعي مي‌باشد، بخصوص در شرايط حضور هيأت ديپلماتيك مي‌بايست ترتيبات لازم براي رعايت تقدم آنها در نظر گرفته شود.
در جمع هاي بين‌المللي ضوابط و مقررات خاص سازمان هاي بين‌الملل حاكم است و معمولاً دبيرخانه اين سازمان ها عهده دار تنظيم اين گردهم یي می باشند و معمولاً با رعايت این ضوابط مشكلي پيش نمي‌آيد، ولي در جمع هیي كه در يك كشور خارجي با حضور جمعي از مقامات داخلي و هيأت‌های ديپلماتيك برگزار مي‌شود و معمولاً شخصيت هاي مورد احترام محلي كه ممكن است در فهرست تقدم جايگاهي نداشته باشند هم تابع مقررات و رسوم تشريفاتي قرار گرفته، و مي‌بايست تقدم و تأخر آنان را رعايت نمود
بنابراين تنظيم يك فهرست تقدم امري ضروري است و رعايت آن مي توان به عنوان يك نظم، مبناي تقدم قرار گيرد.
ب- تقدم در رابطه با جمع هاي داخلي
در زندگي روزمره و در جمع هاي خانوادگي معمولاً حق تقدم با افراد بزرگتر فاميل و يا مسن ترين فرد خانواده مي باشد، ضمن اين كه افراد تحصيل كرده تيز كه بعضاً داراي عنوان استادي هستند داراي جايگاه ويژه‌اي هستند.
در اكثر جوامع براي روحانيون نيز احترامات ويژه اي قیل هستند و حتی در سلسله مراتب رسمي تقدم، جايگاهي براي آنان در نظر گرفته مي‌شود.
– در جمع مقامات دولتي يك كشور، رعايت اصول تقدم دشوار نيست و معمولاً افراد بر حسب مقام رسمي و عناوين دولتي كه دارند از سلسله مراتب مربوطه برخوردار بوده و در يك فهرست تقدم جايگاه آنها مشخص مي‌گردد.
– معمولاً در قانون اساسي هر كشور جايگاه مقامات عاليه از طريق تفكيك قوا مشخص و ریيس كشور، ریيس دولت، رؤساي مجلسين و مقامات عاليه قضایی داراي جايگاه ويژه‌اي هستند و بعد از آنها اعضاي هيأت دولت، نمايندگان مجلس، سفرا، استانداران، مقامات عاليه نظامی و انتظامي، معاونين وزرا و غيره قرار دارند.
– در بين اعضاي هيأت وزيران نيز سنت هاي خاص در مورد تقدم در كشورهاي مختلف معمول است، در بسياري از كشورها وزير امور خارجه، وزير كشور و يا وزير داریي داراي تقدم بوده و بقيه وزراء به نسبت مدت توقف در مقام وزارت واجد حق تقدم مي‌گردند.
– در داخل كشور شايد بنا به ملاحظاتي تقدم بين مقامات عاليه رعايت نشود و يا بعلت نزديكي فرد خاصي به ریيس كشور يا ریيس دولت خارج از ضوابط فوق به وي تقدم داده شود، ولي اين موارد در ارتباط با اعضاي هيأت‌هاي ديپلماتيك عملي نيست و مي بايست تقدم جمعي هيأت ديپلماتيك و تقدم فردي آنان در مراسم مختلف رعايت گردد.
– بنابر اين در مورد رؤساي كشورها و شخصيت‌هاي خارجي و اعضاي هيأت‌هاي ديپلماتيك مي‌بايست ملاحظات لازم را در خصوص تقدم آنان رعايت نمود، زيرا در صورت عدم رعايت تقدم آنان علاوه بر توهين فردي به آنان به موقعيت كشور آنها نيز لطمه وارد مي‌شود و هيچ فردي حاضر به پذيرش چنين توهيني نيست.
پ- تقدم در جمع مقامات خارجي
– تقدم در بين مقامات خارجي وقتي مصداق پيدا مي‌كند كه رؤسا يا نمايندگان دولت هاي خارجي در جمع مختلطي در يك ضيافت رسمي و يا در پشت ميز مذاكره و يا در يك كنفرانس بين‌المللي گردهم جمع شوند كه در اين صورت موضوع تقدم آنها مطرح مي‌گردد.
– تا قبل از كنوانسيون وين ۱۸۱۵ گرد هم آمدن نمايندگان دولت ها در زير يك سقف چندان آسان نبود و به علت عدم پذيرش اصل تساوي حاكميت دولت ها هر كشوري مدعي بود به تناسب وسعت قلمرو و يا قدرت نظامي خود و يا روابط خويشاوندي در مراسم و گردهم یي داراي تفدم می باشد و بعضاً منازعاتي نيز بر سر تقدم پيش مي آمد و پس از برقراري سفارت هاي دیم نيز گردهم آمدن سفراء و رؤسا نمايندگي ها بسيار دشوار و سفراء مقيم بنا به ملاحظات دوستي، خويشاوندي و يا ملاحظات مذهبي از تقدم ويژه اي برخوردار مي شدند.
– به طور مثال قرارداد صلح وستفالي در شرايطي برگزار شد كه دو طرف مذاكره كننده هيچيك حاضر نبود بر اساس اصل تساوي حاكميت در پشت يك ميز به مذاكره بنشيند در نتيجه دو طرف مذاكره در دو شهر مختلف بطور جداگانه جمع شدند و بر سر متن مشابهي توافق كردند.
– بعد از كنوانسيون وين ۱۸۱۵ و متعاقب آن كنوانسيون وين ۱۹۶۱ مقرراتي تدوين گرديد كه به موجب آن دولت‌ها اصل تساوي حاكميت را پذيرفتند و به خصوص كنوانسيون وين ۱۹۶۱ نقطه پاياني بود بر اختلافات گذشته. به موجب اين کنوانسيون دولت‌ها در صورت بروز اختلاف در مورد تقدم به آن رجوع نموده و مشكلات موجود را حل و فصل مي‌كنند ضمن اينكه ملاك تقدم رؤسا نمايندگي ها تاريخ تقديم استوارنامه به رییس كشور تعيين گرديد. با عنايت به توضيحات مشروحه فوق هيأت‌هاي ديپلماتيك با چهار نوع تقدم مواجه هستند.
۱٫ تقدم جمعي هيأت‌هاي ديپلماتيك
– هر نمايندگي به تنهیي يك هيأت ديپلماتيك را تشكيل مي‌دهد كه به CorpsDiplomatique به فرانسه و يا Diplomatic Corps به انگليسی معروف است و جمع نمايندگي‌هاي سياسي مقيم يك كشور، هيأت‌هاي ديپلماتيك مقيم آن كشور را تحت عنوانCorps Diplomatique تشكيل مي‌دهند.
– جمع هيأت‌هاي ديپلماتيك در هر كشور تقدم اول را دارا مي‌باشند و استثنیي بر اين قاعده وجود ندارد.
– در اين هيأت نبايد اعضاي هيأت‌هاي ديپلماتيك را از يكديگر جدا نمود، بلكه مي‌بايست تماميت هيأت‌هاي ديپلماتيك مورد احترام قرار گرفته و در يك جا آنان را متمركز نمود و چنان چه اعضاء هيأت‌های ديپلماتيك نيز دعوت شده باشند مي‌بايست در پشت سر ریيس هيأت خود قرار گيرند.
ملاحظات:
– مبناي تقدم هيأت‌هاي ديپلماتيك در جمع مقامات داخلي و خارجي در يك كشور بر اين است كه هر يك از رؤسا مأموريت‌ها نماينده و فرستاده ریيس كشور خود مي باشند و جمع آنها نمايندگان رؤسا كشورهای خود هستند و لذا به اين اعتبار بر ساير گروه هاي داخلي و خارجي داراي تقدم هستند.
– در هرگونه مراسمي كه در كشور پذيرنده انجام مي شود هيأت ديپلماتيك داراي تقدم اول مي‌باشد.
– در اين مورد كليه رؤسا و هيأت‌هاي ديپلماتيك با هم و به طور جمعي دعوت مي‌شوند اگر جه كارت دعوت بطور جداگانه براي آنها ارسال مي‌گردد ولي جمع اين هيأت‌ها داراي يك شخصيت حقوقي واحد و مستقل به شمار مي‌آيد و جدا از شخصيت حقوقي تك تك هيأت‌ها داراي هويت مي‌باشد.
– به اين اعتبار رؤسا نمايندگي‌ها اعم از سفير، كاردار و كاردار موقت در مراسم و گردهم یي ها در يك محل جاي داده مي‌شوند.
– به طريق اولي همسران رؤسا هيأت‌هاي ديپلماتيك نيز چنان چه در مراسمي دعوت شوند داراي تقدمي مشابه تقدم همسران خود مي‌باشند.
– هيأت‌هاي ديپلماتيك را نبايد هيچگاه به حالت رژه از مقابل ریيس كشور عبور داد بلكه رسم معمول اين است كه رؤسا و هيأت‌هاي ديپلماتيك در يك صف ايستاده و ریيس كشور ضمن عبور از مقابل آنان با يك يك آنها دست مي‌دهد و يا اينكه ریيس كشور در محلي مستقر شده و اعضاي هيأت‌هاي ديپلماتيك بصورت انفرادي به وي معرفي مي شوند.
– به اعتبار اصل تساوي حاكميت كشورها نبايد رفتار با رؤساي هيأت‌هاي ديپلماتيك تبعيض آميز باشد و هرگونه احتراماتي مي بايست در مورد همه آنها اعمال گردد.
– تنها ملاك تقدم در بين رؤسا هيأت‌هاي نمايندگي، تقدم در تقديم استوارنامه به ریيس كشور مي باشد و يا تقدمي كه بر حسب مقام در بين آنها معمول مي باشد. (نظير سفير، وزير مختار،کاردار و کاردار موقت).
۲٫ تقدم بين هيأت‌هاي ديپلماتيك
بعد از كنوانسيون وين ۱۸۱۵ رؤسا هيأت‌هاي ديپلماتيك به ترتيب تاريخ شروع مأموريت خود و بنا به طبقه ریيس مأموريت داراي تقدم مي گردند.
اين ترتيب در كنوانسيون وين ۱۹۶۱ نيز با اندكي تفاوت مورد قبول واقع شد و رؤسا مأموريت‌ها طبق تاريخ تقديم استوارنامه خود به ریيس كشور و بر حسب طبقه خود بشرح زير داراي تقدم مي‌گردند:
۱٫ سفرا و نمايندگان پاپ
۲٫ فرستادگان فوق العاده و وزارء مختار كه استوارنامه‌هاي خود را به ریيس كشور تقديم كرده‌اند و معاونان نمايندگان پاپ
۳٫ كارداران كه نامه هاي خود را تقديم وزير خارجه كرده باشند.
۴٫ كارداران موقت كه در غياب سفير عهده دار امور نمايندگي هستند و طي نامه كتبي سفير جهت احراز اين سمت به وزارت خارجه محل معرفي مي‌شوند.
۳٫ تقدم فردي يك ديپلمات در جمع ساير ديپلمات‌ها
در هر طبقه از مقامات ديپلماتيك بر حسب مقام و تاريخ ورود به محل مأموريت و در مورد سفراء تاريخ تقدم استوارنامه به ریيس كشور ملاك هاي تقدم شكل مي‌گيرد.
طبقه اول – طبق ماده ۱۳ كنوانسيون وين درباره روابط ديپلماتيك سفراء كه طبقه نخست را در سلسله مراتب تقدم در بين اعضاء هيأت‌هاي ديپلماتيك دارا هستند، تاريخ شروع و عهده دارشدن وظایف ریيس مأموريت در دولت پذيرنده از زماني تلقي مي گردد كه سفير استوارنامه خود را به ریيس كشور تقديم كرده باشد.
– در هيأت‌هاي ديپلماتيك، قديمي‌ترين سفير سمت مقدم السفراء و يا شيخ الاسفراء را دارد كه ریيس هيأت‌هاي ديپلماتيك به شمار مي‌آيد و در مراسم جمعي مورد خطاب قرار مي‌گيرد و يا از جانب هيأت‌هاي ديپلماتيك سخن مي‌گويد.
– در بين هيأت‌هاي ديپلماتيك كشورهاي مسيحي همواره نماينده پاپ داراي سمت مقدم السفریي مي‌باشد و سفراء كشورهاي اسلامي نيز در بين خود داراي مقدم السفراء مي باشند
طبقه دوم- فرستادگان ويژه و وزراء مختار و انترنوانس ها (معاونين نمايندگان پاپ) كه استوارنامه‌هاي خود را به ریيس كشور داده باشند قرار دارند.
طبقه سوم- كارداران دیم كه ملاك تقدم آنها جلوتر بودن تاريخ نامه وزارت خارجه كشورهاي فرستنده به وزير خارجه كشور پذيرنده مي باشد.
طبقه چهارم- كارداران موقت كه از جانب سفير منسوب شده باشند و كارداران موقت كه از جانب وزراء مختار منسوب شده باشند قرار دارند.
طبقه پنجم- مستشاران و يا رايزنان قرار دارند كه بر حسب مقام (رايزن ۱، ۲ و ۳) و بر حسب تاريخ ورود به كشور محل توقف داراي تقدم هستند.
طبقه ششم- دبيران هستند كه بر طبق مقام (دبير ۱، ۲ و ۳) و بر حسب تاريخ ورود به كشور محل توقف داراي تقدم مي‌باشند.
طبقه هفتم- وابستگان هستند كه بر حسب تاريخ ورود به محل مأموريت داراي تقدم مي‌باشند اين طبقه جزو كادر ديپلماتيك هستند و عنوان آنها ATTACHE مي‌باشد.
طبقه هشتم- وابستگان فنی و یا تخصصي مي‌باشند كه بطور معمول وابستگان نظامي در رأس آنها قرار دارند و بقيه وابستگان به ترتيب ورود به كشور محل توقف داراي تقدم مي‌باشند.
– جايگاه وابستگان نظامي پس از رايزنان نمايندگي و قبل از دبيران مي باشد و بقيه وابستگان نيز قبل از دبيران نمايندگي و به ترتيب ورود به محل مأموريت جاي داده مي‌شوند.
۴٫ تقدم كارمندان ديپلماتيك در داخل نمايندگي
تقدم اعضای هيأت‌هاي ديپلماتيك در داخل يك نمايندگي معمولاً بر طبق مقام سياسي اعضاء آن نمايندگي مي‌باشد، ولي ترتيب اعلام فهرست اسامي اعضاء يك مأموريت ديپلماتيك و ترتيب تقدم آنها تابع قوانين و مقررات كشور فرستنده مي‌باشد.
– طبق ماده ۱۷ كنوانسيون وين درباره روابط ديپلماتيك ریيس مأموريت ترتيب تقدم كارمندان ديپلماتيك را به وزارت خارجه يا هر وزارت خانه ديگر كه مقرر است اطلاع مي‌دهد.
– هـر مـامور ديپلماتيك موظف است در آغـاز فعاليت خـود فهرست اعضاء خـود را به ترتيب تـقـدم بـه وزارت خارجه معرفي نمايد.
– عرف معمول در كشورهاي غربي معرفي اعضاء مأموريت طبق مقام سياسي آنها و در مورد اعضايي كه داراي مقام واحدي هستند ملاك ترتيب ورود آنها به محل مأموريت مي‌باشد.
– ترتيب تقدم فردي يك عضو ديپلماتيك در داخل نمايندگي در اكثر كشورها بشرح ذيل است.
سفير Ambassador
رايزن ۱ Minister plenipotentiary
رايزن ۲ Minister Counselor
رايزن ۳ Counselor
دبير اول First secretary
دبير دوم Second secretary
دبير سوم Third secretary
وابسته Attach
– وابسته هاي فني و تخصصي معمولاً بلافاصله بعد از رايزنان سفارت قرار مي گيرند و در رأس آنها وابستگان نظامي قرار دارند، چنان چه وابسته نظامي داراي درجه اميري باشد بعد از رايزن يك نمايندگي قرار مي‌گيرد.
ملاحظات:
– در جمهوري اسلامي ايران مقررات مدوني براي ترتيب تقدم وابستگان تخصصي وجود ندارد و اين منشاء اختلافاتي را در نمايندگي‌ها سبب شده است.
– آن چه در شرايط فعلي در نمايندگي‌ها عمل مي‌شود غالباً تابع سليقه شخصي رؤسا مأموريت مي‌باشد. فاقد وجاهت قانوني لازم بوده و مغاير عرف ديپلماتيك مي‌باشد.
– در بعضي از نمايندگي‌ها وابستگان تخصصي بعد از وابسته سياسي جاي داده مي شوند كه اين امر مغاير رويه اكثر كشورهاي جهان مي باشد
– وابستگان تخصصي غالباً در وزارتخانه‌ها و سازمان خود داراي عناوين مدير كلي هستند و مي بايست طبق عرف معمول ديپلماتيك آنان را بين رايزنان و دبيران اول نمايندگي جاي داد.
– به طور متقابل وابستگان تخصصي نيز نمي‌بايست بدنبال گرفتن عناوين ديپلماتيك كه مختص ديپلمات هاي كاريري مي‌باشد باشند.
– عنوان وابسته تخصصي در عرف ديپلماتيك عنوان جا افتاده ايست و موقعيت لازم را جهت دارنده آن فراهم مي كند و با داشتن اين عنوان فرد ذينفع مي توان با عالي ترين مقامات مربوطه ملاقات نمايد، در حالي كه با استفاده از عناوين ديپلماتيك چنين موقعيتي براي آنان فراهم نيست.
– شايسته است از طريق تهيه يك لايحه قانوني نسبت به مشخص نمودن ترتيب تقدم وابستگان تخصصي در ترتيب تقدم داخلي نمايندگي ها اقدام گردد.
– لازم به يادآوري است، عناوين و سلسله مراتب موجود حاصل گذشت زمان و سال‌ها تعامل و ارتباط بين كشورها بوده و نمي توان بنا به سليقه شخصی و بطور خلق الساعه آنها را تغيير داد.
